Overtredingen kunnen bestraft worden met administratieve of strafrechtelijke sancties, en soms zelfs met beide tegelijk. Maar eenzelfde fiscale overtreding twee keer bestraffen, dat mag niet… Of toch?

Non bis in idem

Niemand kan twee keer gestraft worden voor eenzelfde feit.
Dat is een
algemeen rechtsbeginsel, dat niet alleen in onze Belgische nationale wetgeving
vervat zit, maar bijvoorbeeld ook in het Europees Verdrag voor de Rechten van de
Mens (het EVRM). 

Het begrip ‘straf’ heeft daar trouwens een ruime invulling gekregen: er wordt
gekeken naar de ernst van de sanctie, niet naar wie de sanctie oplegt.
De
fiscus legt in principe administratieve sancties op.
Alleen de strafrechter
kan strafrechtelijke sancties opleggen.
Maar dat onderscheid valt weg voor
het EVRM. Als de sanctie ernstig genoeg is, is ze strafrechtelijk. Ook als ze
door een belastingadministratie wordt opgelegd.

U zou dus kunnen concluderen dat als een belastingplichtige door de fiscus
beboet wordt wegens fraude, een strafrechter er eigenlijk geen strafrechtelijke
sanctie meer kan aan toevoegen.

Strafrechtelijk na fiscaal

Maar in 2016 nuanceerde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) dat
principe in fiscale zaken. Volgens het Hof kunnen een administratieve sanctie
(met een strafrechtelijk karakter) én een straf (uitgesproken door de
strafrechter) wel degelijk samen toegepast worden als de twee samen een coherent
geheel van bestraffing
vormen. 

De twee sanctiesystemen moeten daartoe ‘substantieel’ en ‘temporeel’ nauw met
elkaar verbonden
zijn én ze moeten ‘complementaire doelen nastreven’.

In België werden deze principes in 2019 in onze wetgeving opgenomen: de
Belgische strafrechter mag dus nog straffen opleggen, ook als de fiscus al
sancties heeft opgelegd, maar bij de bepaling van de strafmaat moet de rechter
rekening houden met de eerder opgelegde geldboetes en belastingverhogingen.

Fiscaal na fiscaal

De Belgische fiscus heeft een uitgebreid arsenaal aan administratieve sancties
waaruit hij kan putten om overtredingen te bestraffen. Naast boetes zijn er ook
belastingverhogingen mogelijk. Vaak worden beide gecombineerd. Maar zoals
hiervoor al werd vermeld is het onderscheid tussen een administratieve sanctie
en een strafrechtelijke sanctie niet relevant voor het EVRM. Er moet enkel
gekeken worden naar de ernst van de sanctie. Op basis van dat principe
concludeerde het Hof van Cassatie onlangs dat ook twee administratieve sancties
onder het non bis in idem-beginsel kunnen vallen
.

In het betrokken geval werd een aangifte laattijdig ingediend. Laattijdige
aangiften worden gesanctioneerd met een administratieve boete. Maar sinds 2017
kan de belastingplichtige voor een laattijdige aangifte ook een
belastingverhoging krijgen, bovenop de boete. In zijn arrest volgt het Hof van
Cassatie gewoon de EVRM-regels: het gaat hier om twee sancties voor eenzelfde
feit. Dat kan alleen maar als de twee sancties nauw met elkaar verbonden zijn én
ze een complementair doel nastreven. Dat was volgens het Hof van Cassatie niet
het geval, waardoor één van de twee sancties onterecht werd toegepast.

Wat nu?

In dit dossier was het redelijk duidelijk dat er geen sprake was van
complementariteit, maar dat er gewoon twee sancties werden toegepast voor één en
hetzelfde feit, namelijk het laattijdig indienen van de aangifte. Als de fiscus
een gewone boete én een belastingverhoging tegelijk wil toepassen, zal hij dus
moeten aantonen dat de boete en de belastingverhoging een verschillend doel
nastreven.

Het arrest van het Hof van Cassatie heeft echter ook niet meer draagwijdte dan
dát. Het is dus niet zo dat overtredingen op de fiscale wetgeving nu per
definitie alleen nog gesanctioneerd kunnen worden met ofwel een boete, ofwel een
belastingverhoging.
Maar het is wel een waarschuwing voor de fiscus dat
boetes en belastingverhogingen die samen toegepast worden niet tot een
disproportionele sanctionering mogen leiden. 

Andere berichten